به نام خدا

 

برداشت از بناهاي تاريخي - گزارش از بازديد ها

 

قلعه سفيد

ساباط:محوطه اي كه روي طاق اهنگ قرار داشته و در ابتداي كوچه قرار دارد و از ان براي زندگي كردن و به عنوان اتاق و خشك كردن موويز و مواد غذايي و به عنوان درگاه و بالكن هم استفاده ميشده است.

ديوار هاي باربر:جرز كنار قوس هاي ابتداي كوچه مي باشد.

 

طاق و تويزه:سقف خانه هاي قديمي به صورت طاق و تويزه مي باشد بين دو تويزه طاق قرار دارد كه تويزه ها به عنوان بار بر محسوب مي شوند و به صورت نوك تيز مي باشند و طاق ها به صورت گرد است.

بدنه ي ديوار هايي كه طاق دارند داراي رف طاقچه درگاه(گنجه)مي باشند.

رف:از رف براي نگه داري از وسايل با ارزش استفاده مي كردند مثل:غذا روي و ...

طاقچه:داخل طاقچه اثاث و چراغ هاي خود را نگه داري مي كردند.

درگاه(گنجه):در پايين ديوار قرار دارد زير رف و طاقچه.

 

قطاربندي:روي ديوارهاي خانه هاي خود از يك سري تزئينات به نام قطاربندي استفاده مي كردند كه به صورت دو خط موازي بود كه يك سري هلال در ان قرار دارد.

 

پنجره هاي خورشيدي:بالاي درهاي ورودي پنجره هايي به صورت دايره بود كه روي انها را با شيشه هاي رنگي تزئين مي كردند.

داخل اين قلعه طويله وجود داشته براي دام هاي خود كه داخل انجا محل اخور و محل بستن حيوان به جاي مانده است.

 

 اطراف قلعه ديوار هاي بلند ديد باني وجود داشته و سوراخ هايي روي اين ديوار ها قرار دارد كه براي تيراندازي و ديدن از ان ها استفاده مي كردند.

همه ديوار ها بلند و به صورت چينه بوده است.

 

سازه ي در هاي ورودي از چوب بوده است كه هنوز بعد از اين مدت طولاني هنوز تمام چوب ها سالم باقي مانده و حتي موريانه هم ان ها را نخورده است.

 

در خانه هاي خود مكاني با طرح صليب داشتند كه انجا براي پذيرايي ميهمان ها استفاده مي كردند كه به اين طرح ها طرح چليپايي گفته مي شود و بيشتر تزئينات خانه در اين مكان قرار دارد.شاه نشين خانه هم در اين مكان قرار دارد و جلوي اين اتاق پنجره هايي با تزئينات رو به حياط وجود دارد و در دو طرف اين اتاق            قرار دارد.

 

حمام شيخ بهايي

حمام شيخ بهايي از نظر مذهبي و اعتقادي هم ارزش خاصي داشته.

با دهليز هاي متفاوتي وارد حمام مي شويم.حمام زيرزمين يا در ارتفاعي پست تر از سطح زمين ساخته مي شده است.زيرا :

1-از هدر رفتن انرژي جلو گيري كند.

2-آب مورد نياز از طريق گاو رو تامين مي شده.

-در ورودي به هيچ وجه روبروي بينه نبوده و از طريق دهليز يا دهليز هايي به ان وصل مي شده.

-بينه اولين محوطه اي است كه در وسطش حوض است.در اطراف آن كمد و سكوهايي دارد.روي حوض بينه بسم الله الرحمن الرحيم مي نوشتند.(40 بار)

سكو هاي اطراف بينه مخصوص نشستن بوده كه زير سكو داراي تو رفتگي هايي بوده كه كفش ها يشان را داخل آن مي گذاشتند.هر طرف سكو ها مخصوص قشر خاصي بوده است.معمولا روبروي قبله مخصوص عا لمين بوده است.

مياندر گرمخانه و بينه را به هم متصل مي كرده.

پس از اين كه اصفهان پايتخت مي شود حمام ها تغيير شكل پيدا مي كند.بينه بزرگتر و تجملي تر شده و رواق ها و كمد ها كوچكتر مي شود.

از مياندر دهليزي به طرف دستشويي و توالت و قسمت هاي مخصوص تميز كردن وجود داشته كه ابتدا در آن قسمت مردم خود راتميز مي كردند و وارد گرمخانه مي شدند.

از داخل گرمخانه چند پله به سمت خزينه وجود داشته كه به قسمتي به نام           ربط داشته كه آب بزاق را در آن مي ريختند و آبش روان بوده.

زير حمام راه هايي به نام گربه رو وجود داشته كه به طرف محلي ميرفته كه گرمخانه را گرم مي كردند.

در گرمخانه روي سكوهايي  حوض هايي وجود داشته كه اب گرم در ان جاري بوده.

خزينه هاي زنانه و مردانه را در حمام هاي زنانه و مردانه يك جا مي ساختند و معمولا به هم راه داشته اند.

در سقف گل جام هايي وجود داشته كه نور را وارد مي كرده ولي از بالا ديد نداشته اند.

تنويز:اتاق هاي كوچك داخل گرمخانه كه براي تميز كردن بوده.

جايي هم در حمام براي نماز خواندن وجود داشته است.

در گرمخانه اتاقكي وجود دارد كه فقط مخصوص خواص است.داراي سكوهاي جدا حوض هاي جدا و حتي مسيري جدا به سمت بينه بوده است كه خاص نشين بوده است.

درب ورودي گرمخانه زنانه جداست .

مدل هاي آجرچيني:

رومي:خشت در جهت ديوار است.در امتداد جرز است.استحكام بيشتري دارد.

سيستم گرمايي:

تا حمله ي افغان ها با يك شمع كار مي كرده كه داخل گلخن بوده است كه بيرون حمام بوده و افغان ها درش راباز مي كنند و شمع خاموش مي شود.

سه حدس راجع به چگونگي كاركرد سيستم گرمايي حمام شيخ بهايي وجود دارد:

1-از گاز متان به وجود آمده از فاضلاب هاي مسجد جامع بوده.

2- از گاز متان به وجود آمده از فاضلاب هاي خود حمام استفاده مي كرد.

3-پشت حمام شيخ بهايي قسمتي براي نگه داري آشغال ها وجود داشته و از گاز حاصل از آن استفاده مي شده.

بهر حال از سيستم بيو گاز استفاده مي شده است و با يك شعله روشن بوده كه مردم فكر مي كردند يك شمع است

سراهاي داخل بازار محل تجارت بوده و همه از نوع عمده فروشي بوده است.

سراي گزي ها:احتمالا مربوط به محله ي گز بوده يا به كارشان ربط داشته است.

 

 

 

عصار خانه

عصار خانه ها کارخانه های روغن کشی قدیمی بوده و در واقع شکل پیشرفته ی دستگاه های چوغن گری ما قبل خود هستند. عصار از ریشه ی عصر و به کسی اتلاق می شود که به کار عصاره گیری مشغول است.

 

عناصر موجود در عصار خانه:هشتی ورودی , آتشخانه , آسیاب , تیرکش خانه , بارمالی , باربیز , شترخانه ,  انبار و قسمت فروش می باشند.

 

هشتی ورودی:فضایی هشت ضلعی ست که از یک سو به تیرکش خانه, از سویی به انبار,از سوی  سوم به شترخانه و از چهارمین سوی به قسمت فروش راه دارد.

 

آتشخانه: دانه های روغنی در اولین مرحله پس از ورود به عصار خانه وارد این قسمت می شوند. درآتشخانه دانه ها, بر روی سکویی که در قسمت زیرین آن آتش روشن است,ریخته شده و بو داده می شوند.

 

آسیاب: در مرحله ی دوم دانه های بو داده شده را بر روی سنگ دایره شکلی موسوم به سنگ نر میریزند. با چرخش سنگ دوار دیگری به نام سنگ گله  که عمود بر سنگ نر است,دانه های بو  داده شده کاملا" له شده و آماده ی روغن گیری می شوند. عمل چرخش سنگ گله در ابتدا توسط حیواناتی نظیر اسب و شتر و در دوره های متاخرتر به وسیله ی برق انجام می گرفته است. به این صورت که چوب محکم و بلندی را که از مرکز سنگ بیرون زده است,را به چهار پا وصل می کردند. با چرخش حیوان به دور سنگ نر , سنگ گله به چرخش در آمده و دانه ها را له می کند.

 

بار مالی و بار بیز: بار در بار مالی ساییده شده و در بار بیز الک می شود. در واقع این مراحل بیشتر برای تمیز کردن دانه های روغنی قبل از عمل روغن گیریست. دانه های له و الک شده را با مقدار اندکی آب مخلوط و به قسمت بعد منتقل می کنند. آب مصرفی توسط  چاه آبی که در قسمت بار بیز قرار دارد, تامین می شود.

 

تیرکش خانه: اصلی ترین قسمت عصار خانه , فضایی است مستطیل شکل با طولی سه برابر عرض آن (تقریبی). شامل تنه ها و تیر های ستبر و یک دست چنار ,قرقره ها,وزنه ها, چال روغن کشی, خمره ی ذخیره ی روغن و سبد هایی موسوم به کوپی.

روند کا ر در این قسمت به این صورت است که: دانه های له شده را بر روی ظرف هایی حصیری و سینی مانند به نام کوپی پهن می کنند. با قرار گرفتن 15-30 کوپی بر روی هم آنها را در چال روغن کشی قرار می دادند. در این وضعیت ارتفاع کوپی ها با ارتفاع چال برابر است.ظرفی هم اندازه ی کوپی بر در چال گذاشته و بر روی آن سه عدد کنده ی درخت به نام های شاگرده, مین قوله و یاراق به ترتیب بر روی هم قرار می گیرند تا به ارتفاع تیر کوچک برسند.تیر کوچک از سمتی دیگر رابطه ای الاکلنگ وار با تیر بزرگ دارد. و تیر بزرگ  توسط قرقره ها و طنابها به وزنه هایی سنگی متصل است. با کشیدن طناب توسط چندین مرد قوی هیکل وزنه بالا رفته , که درنتیجه ی آن سرمتصل به وزنه در تیر بزرگ پایین می آید.در نتیجه سر دیگر آن بالا می رود. این موضوع باعث بالا رفتن قسمت انتهایی تیر کوچک شده و در نتیجه باعث وارد آمدن فشار بر روی کنده درخت یاراق می شود. با اعمال فشار, روغن دانه های له شده در آمده , سینی به سینی پایین می رود و در خمره  بزرگی که در زیر چال روغن کشی , در زیر زمین مدفون است , ذخیره می شود.

 

شتر خانه: فضایی برای نگهداری حیوانات است. شامل دو قسمت تابستانی و زمستانی. قسمت زمستانی محصور و مسقف,با جایی برای تغذیه ی دام و قسمت زمستانی فضایی باز و حیاط مانند با امکانات تغذیه دام  می باشد. امکانات تغذیه شامل قسمتی برای ریختن علوفه و جایی برای نوشیدن آب است.

لازم به ذکر است که در این قسمت چاه آبی با امکان پر کردن دائم آبشخور وجود دارد.

 

انبار: هر عصار خانه دارای انبار های متعددیست که در هر کدام یکی از موارد زیر اندوخته می شوند:

انباری جهت ذخیره ی دانه های وارده به عصار خانه( این انبار در کنار آتشخانه تعبیه می شود)

انباری جهت ذخیره ی علوفه ی دام ( که در مجاورت یا روبروی شترخانه است)

انباری جهت  ذخیره ی روغن های تولیدی, تا زمان خروج آنها از عصار خانه ( که بیشتر در کنا ر قسمت فروش قرار دارد)

قسمت فروش: شامل خمره های بزرگی ست که در داخل سکو هایی فرو رفته اند. فقط قسمت دهانه و اندکی از قسمت بالایی هر خمره بیرون از جرز سکوهاست. در هر خمره نوع خاصی روغن وجود داشته واین قسمت بیشتر برای خرده فروشی است . در گزینه های عمده فروشی بار مستقیما" از انبار مرتبط خارج می شده است.

 

 

مسجدجامع-اصفهان

 

در معماري ايران مساجد ابتدا بصورت مسجد+شبستان بود وبمرور اين ساختار

 

تبديل به شبستان و4 ايوان شد. مسجد جامع ابتدا پلاني شامل مسجد و شبستان

 

داشت و در دوره هاي بعد در اثر تغييرات بصورت پلاني با 4ايوان در جهات

 

اربعه ساخته شد.

 

ساخت اين مسجد در زمان سلجوقيان تكميل شدوبيشتر تزيينات مربوط به زمان صفويان است. مسجد داراي بناهاي متععدي شامل مدرسه مظفري- شبستانها گنبد نظام الملك –گنبدتاج الملك-محراب الجايتو –صفه-4ايوان شاگرد-استاد-صاحب-درويش است.اين مسجد داراي ورودي هاي متعددي است.

در صفه جنوبي كه (صفه صاحب)نام دارد . گنبد نظام الملك و چهل ستون اطراف آن در اين ايوان واقع شده است.قاعده مربع شكل دارد و از روش گوشه سازي گنبد ساخته شده.تزيينات گنبد آجر وگچ است و سقف آن مقرنس كاري شده است.داراي غلام درگز در بالاي ورودي است كه فضا را سبك مي كند.ستونهاي 4 و2 قلوه اي دارد.گنبد ستاره اي وتويزه ها حالت ستون دارد.

صفه شمالي كه( صفه درويش )نام دارد آخرين ايواني است كه در دوره سلجوقي ساخته شده و درست در قرنييه گنبد نظام الملك  قرار دارد .در اين ايوان گنبد تاج الملك ديده مي شود.گنبد سبك طاق و تويزه است. داخل گنبد مقرنس كاري شده است.كنار اين ايوان ساعت سنگي قرار دارد.

ايوان غربي معروف به (ايوان استاد)است .در شمال اين ايوان مسجد الجايتو و محراب معروف الجايتو با گچ بري هاي زيبا قرار دارد.بعد از محراب به شبستان زمستاني بيت الشتا كه به شبستان عماد نيز معروف است مي رسيم.  داراي ستونهاي قطور وكوتاه واتاقهاي خيمه اي است.در وسط هر چشمه نورطاق يك قطعه سنگ مرمر نصب شده كه نور شبستان را تامين ميكند.

ايوان شرقي كه به ايوان(شاگرد) معروف است دقيقا روبروي ايوان غربي قرار دارد.فاقد تزيينات كاشي كاري است و بوسيله مقرنس هاي آجري تيين شده است.در ضلع شرقي آن صفه عمر با سقف خطوط تزيين شده و كتيبه هاي هلالي قرار دارد.

شبستان مسجد داراي ستونهاي مدور با گچ بري هاي زيبا ست.